Að missa vitið en eiga afturkvæmt Mikael Torfason skrifar 14. mars 2013 06:00 Í dag fylgir Fréttablaðinu blað Geðhjálpar en samtökin voru stofnuð fyrir meira en þrjátíu árum. Þau hafa miklu breytt fyrir sína skjólstæðinga, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild. Síðustu ár hefur okkur tekist að horfast í augu við verstu hliðar fordóma okkar gagnvart geðsjúkum. Á sama tíma virðist vandinn hafa stóraukist ef marka má tölur um fjölda öryrkja vegna geðraskana. Á Íslandi eru öryrkjar með yfir 75 prósent örorku um fimmtán þúsund manns. Þetta er fólk sem getur ekki unnið fyrir sér og er að hluta eða öllu leyti á framfæri Tryggingastofnunar ríkisins. Fjörutíu prósent, eða sex þúsund manns af þessum fimmtán þúsund, eru öryrkjar vegna geðraskana. Fyrir tuttugu árum voru öryrkjar í heild ekki nema sex þúsund og rétt um tuttugu prósent, eða tólf hundruð manns, voru öryrkjar vegna geðraskana. Hvers vegna öryrkjum fjölgaði á þessum tveimur áratugum og hlutfall öryrkja vegna geðraskana tvöfaldaðist hefur lítið verið rætt. Þó verður að taka fram að þessi þróun einskorðast ekki við Ísland. Hún er í samræmi við það sem er að gerast í nágrannalöndunum. Opinbera skýringin er oft sú að vakning hafi orðið hvað geðræna sjúkdóma varðar. Svo eru það fordómarnir. Þegar einhver meðal okkar veikist af geðrænum sjúkdómi er leiðin til baka löng. Margir geðsjúkir sem ná bata og vilja aftur gerast fullgildir meðlimir í samfélaginu finna fyrir fordómum. Þeim eru oft allar dyr lokaðar og slíkar sögur lesum við oft í blöðunum og heyrum frá vinum og kunningjum. Fólk sem misst hefur vitið og fundið það aftur er oft litið hornauga á vinnumarkaði. En það ætti auðvitað að felast heilmikið virði í þeirri reynslu sem það hefur gengið í gegnum. Það virðist líka vera meiriháttar mál að fara af örorkubótum. Matið sjálft er vitlaust hugsað og fólk flokkað niður eftir því sem það getur ekki. Miklu nær væri að örorkumat héti starfsgetumat og við reyndum að nálgast einstaklinginn út frá því sem hann getur í stað þess að einblína á það sem hann getur ekki. Tölfræðileikir um hvar þessi þróun mun enda skilar okkur litlu en allt stefnir í að öryrkjum vegna geðraskana muni fjölga mikið næstu misserin. Við erum mjög gjörn á að viðurkenna nýja og nýja sjúkdóma og flokka og setja fólk á lyf við þeim. Við gleymum oft að það sem getur haft úrslitaáhrif á fólk sem heyr baráttu við geðsjúkdóma er gott nærsamfélag. Oft skiptir það meira máli en geðdeildir og lyf að eiga góða nágranna, vinnufélaga og fjölskyldu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mikael Torfason Mest lesið Halldór 20.09.2025 Halldór Hinsegináætlun stjórnvalda – pólitísk hugmyndafræði í stað staðreynda Eldur Smári Kristinsson Skoðun Heimur á heljarþröm? Innflutningur á hatursorðræðu til Íslands! Arna Magnea Danks Skoðun Eru Íslendingar feigir? Olíuvinnsla! Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Einföld og skiljanleg kerfi sem virka fyrir fólk og fyrirtæki Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Ástæðan fyrir því að við þurfum möguleika á dánaraðstoð Ingrid Kuhlman Skoðun Hægfara endalok sjónvarps útsendinga fyrir móttöku á loftneti á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Er veganismi á undanhaldi? Aldís Amah Hamilton,Kristín Helga Sigurðardóttir,Adelina Antal,Hanna Halldórsdóttir,Sigrún Elfa Kristinsdóttir,Lowana Veal Skoðun Axarvegur styttir leiðina milli Suðurlands og Egilsstaða um tæpa 70 km Kristján Ingimarsson Skoðun Þjóðarmorð Palestínu Guðný Gústafsdóttir Skoðun
Í dag fylgir Fréttablaðinu blað Geðhjálpar en samtökin voru stofnuð fyrir meira en þrjátíu árum. Þau hafa miklu breytt fyrir sína skjólstæðinga, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild. Síðustu ár hefur okkur tekist að horfast í augu við verstu hliðar fordóma okkar gagnvart geðsjúkum. Á sama tíma virðist vandinn hafa stóraukist ef marka má tölur um fjölda öryrkja vegna geðraskana. Á Íslandi eru öryrkjar með yfir 75 prósent örorku um fimmtán þúsund manns. Þetta er fólk sem getur ekki unnið fyrir sér og er að hluta eða öllu leyti á framfæri Tryggingastofnunar ríkisins. Fjörutíu prósent, eða sex þúsund manns af þessum fimmtán þúsund, eru öryrkjar vegna geðraskana. Fyrir tuttugu árum voru öryrkjar í heild ekki nema sex þúsund og rétt um tuttugu prósent, eða tólf hundruð manns, voru öryrkjar vegna geðraskana. Hvers vegna öryrkjum fjölgaði á þessum tveimur áratugum og hlutfall öryrkja vegna geðraskana tvöfaldaðist hefur lítið verið rætt. Þó verður að taka fram að þessi þróun einskorðast ekki við Ísland. Hún er í samræmi við það sem er að gerast í nágrannalöndunum. Opinbera skýringin er oft sú að vakning hafi orðið hvað geðræna sjúkdóma varðar. Svo eru það fordómarnir. Þegar einhver meðal okkar veikist af geðrænum sjúkdómi er leiðin til baka löng. Margir geðsjúkir sem ná bata og vilja aftur gerast fullgildir meðlimir í samfélaginu finna fyrir fordómum. Þeim eru oft allar dyr lokaðar og slíkar sögur lesum við oft í blöðunum og heyrum frá vinum og kunningjum. Fólk sem misst hefur vitið og fundið það aftur er oft litið hornauga á vinnumarkaði. En það ætti auðvitað að felast heilmikið virði í þeirri reynslu sem það hefur gengið í gegnum. Það virðist líka vera meiriháttar mál að fara af örorkubótum. Matið sjálft er vitlaust hugsað og fólk flokkað niður eftir því sem það getur ekki. Miklu nær væri að örorkumat héti starfsgetumat og við reyndum að nálgast einstaklinginn út frá því sem hann getur í stað þess að einblína á það sem hann getur ekki. Tölfræðileikir um hvar þessi þróun mun enda skilar okkur litlu en allt stefnir í að öryrkjum vegna geðraskana muni fjölga mikið næstu misserin. Við erum mjög gjörn á að viðurkenna nýja og nýja sjúkdóma og flokka og setja fólk á lyf við þeim. Við gleymum oft að það sem getur haft úrslitaáhrif á fólk sem heyr baráttu við geðsjúkdóma er gott nærsamfélag. Oft skiptir það meira máli en geðdeildir og lyf að eiga góða nágranna, vinnufélaga og fjölskyldu.
Hinsegináætlun stjórnvalda – pólitísk hugmyndafræði í stað staðreynda Eldur Smári Kristinsson Skoðun
Hægfara endalok sjónvarps útsendinga fyrir móttöku á loftneti á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun
Er veganismi á undanhaldi? Aldís Amah Hamilton,Kristín Helga Sigurðardóttir,Adelina Antal,Hanna Halldórsdóttir,Sigrún Elfa Kristinsdóttir,Lowana Veal Skoðun
Axarvegur styttir leiðina milli Suðurlands og Egilsstaða um tæpa 70 km Kristján Ingimarsson Skoðun
Hinsegináætlun stjórnvalda – pólitísk hugmyndafræði í stað staðreynda Eldur Smári Kristinsson Skoðun
Hægfara endalok sjónvarps útsendinga fyrir móttöku á loftneti á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun
Er veganismi á undanhaldi? Aldís Amah Hamilton,Kristín Helga Sigurðardóttir,Adelina Antal,Hanna Halldórsdóttir,Sigrún Elfa Kristinsdóttir,Lowana Veal Skoðun
Axarvegur styttir leiðina milli Suðurlands og Egilsstaða um tæpa 70 km Kristján Ingimarsson Skoðun