„Ekkert gengið að casha út á pabba“

Við Júlía Margrét komum okkur fyrir með kaffibolla. Öll almennileg viðtöl hefjast á kaffibolla og blaðamaður er harðákveðinn í að opna þetta viðtal með tímamótaspurningu, eitthvað sem kristallar efni Dúkkuverksmiðjunnar en þegar til kastanna kemur þá verður minna úr en efni standa til.

Krabbamein og erfið sambandsslit

Sko, þetta er vissulega ekki tímamótaspurning, eiginlega hálf lummuleg ef maður hugsar út í það, en dregurðu einhver atviki úr þínu eigin lífi inn í þennan sagnaheim?

„Heyrðu, já ég held ég geti bara viðurkennt það,“ segir Júlía Margrét og ákveður að láta ekki svona hallærislega spurningu slá sig út af laginu, heldur þvert á móti:

„Þegar ég byrjaði að skrifa þessa bók var ég alveg á frekar furðulegum stað í mínu lífi, móðir mín hafði greinst aftur með krabbamein eftir að vera laus við þann fjanda í áratug. Það var rosalega erfitt að átta sig á því fyrst um sinn hvað greiningin hennar þýddi, en skömmu seinna hætti ég með sambýlismanni mínum til átta ára og sambandið endaði mjög illa.“

Þetta er pakki?

„Ég var mjög týnd og illa áttuð þegar ég fór inn í þennan heim, þetta skáldaða þorp fyrir vestan. En það er ýmislegt sem þar gerist sem var auðvelt að sækja á þeim stað sem ég var stödd. Ég held það sjáist til dæmis alveg á sögumanninum í bókinni að hann hefur ekkert æðislega mikla trú á ástinni, en svo hef ég líka heyrt að fólki finnist bókin mjög rómantísk.“

Júlía Margrét gerir stutt hlé á ræðu sinni.

„En sem fyrr er ég auðvitað ekki að skrifa um sjálfa mig, bara þessar persónur sem ég bjó til en margt af því sem bærist innra með þeim var eitthvað sem ég var að finna og upplifa þegar orðin runnu á síðurnar.“

Já, þetta er mjög tilfinningaríkur texti. Hvað varstu lengi að vinna þessa bók?

„Sko ég held að mesta vinnan hafi verið svona eitt og hálft ár, ég fékk þrjá mánuði í listamannalaun sem bjargaði mér alveg. Ég er í fullri vinnu og það getur verið erfitt að láta þetta virka saman, en í þessa mánuði var ég í leyfi frá RÚV og með skrifstofu í Gröndalshúsi bara að skrifa. Þá varð hún til að mestu.“

Draugur sendir hugskeyti

Gröndalshús er í Fischersundi, gamalt hús með nokkrum skrifstofum og kaffi.

„Þar eru nokkrir höfundar og mjög notaleg en smá draugaleg stemning á kvöldin. Einn höfundurinn þar sagði mér að nokkrir sem dvelja mikið í húsinu fái alltaf sama lagið á heilann í stiganum, sem okkur datt í hug að væri draugur að senda einhver hugskeyti. Samt ekki í alvöru.“

Listamannalaunin... sko, ég veit ekki hvort ég á að þora að taka lokið af þeirri Pandóraöskju, en … hvað finnst þér um þau?

„Vá heyrðu, sjitt.“

Júlíu Margréti svelgist á kaffi sínu við þessari spurningu.

„Ég veit það allavega fyrir víst að án þeirra hefði þessi bók tekið meiri tíma eða aldrei orðið til. Fyrsta skáldsagan mín var skrifuð í námi og ég fékk þrjá mánuði til að skrifa næstu tvær, en engin til dæmis í ár. Ég fór ekki í djúpan dal bræði og biturðar yfir að fá nei, en það þýðir samt bara að ég hef ekki rými til að skrifa sem er smá leiðinlegt. Svo þau eru nauðsynleg og mikilvæg að mínu mati.“

Meðal þess sem ég veitti eftirtekt voru skrif þín um sorgina og dauðann, þetta var eins og að lesa eitthvað eftir höfund þér helmingi eldri?

„Er það? Alveg svona áttræð orka?“

Júlía Margrét ætlast til þess að blaðamaður svari þessari spurningu og engar refjar.

Mjög flottar og vel útfærðar pælingar, sko.

„Takk!“

Var mjög morbit sem barn

En, já, eins og einhver sem þekkti viðfangsefnið mjög vel og sé búinn að velta því mjög fyrir sér?

„Ég hef alltaf verið svona smá gotnesk í mér. Ég hugsaði mjög mikið sem barn um endanleikann, mér fannst svo mikill skandall að fólk þyrfti að deyja. Man eftir að liggja í fanginu á mömmu svona þriggja ára og allt í einu þyrmdi yfir mig og ég sagði grafalvarleg við hana að hún mætti ekki deyja. Sem var ábyggilega bara frekar morbid fyrir viðstadda.

En já, ég fer oft á þessar slóðir einmitt sorgar og feigðar í pælingum en svo er auðvelt að lyfta sér inn á milli og muna hvað það er næs að fá að vera til. Mamma er til dæmis algjör snillingur í því að sjá það fallega og skemmtilega í öllum aðstæðum.“

Júlía Margrét segist hafa lært heimspeki í háskóla og það sé nokkuð sem hún hafði verið harðákveðin í að gera síðan hún var svona tíu ára.

„Við mamma lásum Veröld Soffíu saman, og í heimspekinni fannst mér ég vera á fullkomlega réttum stað. Elskaði að sitja í skólastofu með fólki eins og Sigríði Þorgeirs og Páli Skúla og bara þvaðra um eðli heimsins, sannleikann, endanleikann og allt þetta rugl.“

Og tengir þú Grænlandi og náttúrutrú auk auðvitað kristni – sem við komumst víst ekki undan. Og þessu fléttar þú svo saman bara eins og ekkert sé?

„Já ætli það ekki bara! Grænland kom þarna inn þegar ég kynntist strák sem hefur mikið komið þangað. Hann benti mér á þjóðsöguna af Sednu seladrottningu sem heillaði mig alveg. Svo er trúin, mér finnst hún stórmerkilegt fyrirbæri sem er gaman að spá í. Í Guð leitar að Salóme mætast manneskjur með ólíka trú, kristin manneskja og svona andatrúar. Þær fara í ólíkar áttir en af sömu ástæðu, til að finna einhverja von eða huggun gagnvart þessum endanleika. Ég er ábyggilega að hluta í einhverjum svipuðum pælingum þarna.“

Mikið maus en alltaf gaman

Sögumaðurinn í Dúkkuverksmiðjunni er alvitur og Júlía Margrét segir að sér hafi fundist gaman að setja hann inn í þessa bók, sem gæti allt eins verið þorpið að tala, svo hún geti verið í samtali við lesandann að pæla.

„Já, Grænland, vá hvað ég elskaði að koma þangað. Í huganum. Ég hef aldrei stigið á grænlenska grund. Ekki ennþá. Þegar ég fattaði að gera einn karakterinn grænlenskan fannst mér það bara strax smella svo vel og skapa einhverja stemningu sem mér leið vel í. Og já, eins og ekkert sé! Þetta var reyndar oft alveg drullumikið maus, en alltaf gaman.“

Já, ég fór einhvern tíma með Hrafni (Jökulssyni) til Qaqortoq ... en það er önnur saga.

„Vó! Ég hefði alveg verið til í að slást í för.“

Hvernig myndirðu skilgreina þessa sögu? Ég spyr því mér finnst hún bera ýmis einkenni glæpasögu.

„Ehemm einmitt! Sko, ég er alltaf í bölvuðum vandræðum með það, en vá hvað það gleður mig mikið! Mig langaði að hafa hana aðeins spennandi og setti því inn hótunarbréfið og þessa myseríu sem verður ekki ljós fyrr en þarna undir lok. Mér finnst mjög gaman að þú segir það. Árni Matthíasson settist hérna hjá mér um daginn og sagði: Þetta er ástarsaga. Mér finnst þetta líka vera fjölskyldusaga, en kannski er hún þetta bara allt í senn. Ég er fegin að þurfa ekki að setja hana í sérstakan flokk en ég vildi að hún væri aðgengileg, falleg, fyndin, sorgleg og spennandi og með það fyrir augum varð þessi grautur til.“

Algjör djammsleði í menntaskóla

Jújú, hún er þetta allt. Auðvitað. Númer hvað er hún í röðinni hjá þér?

„Sko, þetta er þriðja skáldsagan. Fyrsta bókin mín var nóvella sem hét Grandagallerí og Fríða Ísberg ritstýrði henni. Svo þegar ég átti ekki fyrir leigunni í Los Angeles lét ég prenta ljóðabók með hjálp Sunnu vinkonu minnar sem ég seldi til að eiga fyrir lífinu þar fram að útskrift. Svo kom fyrsta skáldsagan sama ár, næst Guð leitar að Salóme og þessi er númer þrjú eða fimm eftir því hvernig litið er á það.“

Þetta að skrifa er sem sagt uppá líf og dauða hjá þér?

„Já ætli það ekki,“ segir Júlía Margrét og hlær.

„Það varð ljóst alveg rosalega snemma að ég stefndi í þá átt. Ég fékk meira að segja fartölvu í fermingargjöf frá foreldrum mínum sem hafa venjulega ekki gefið stórar gjafir. Ég held að það hafi verið svo ég væri ekki alltaf að teppa heimilistölvuna með ævintýrinu sem ég var að skrifa um systkini sem kynntust álfum og björguðu mannkyni í slagtogi við þá. 

Svo lagði ég það aðeins frá mér svona á menntaskólaárum, var alveg skelfilegur MR-ingur sem að keypti aldrei námsbækur, djammaði allar helgar og svaf í tímum. Kennararnir voru alveg að gefast upp á mér og ég var reið út í þá fyrir það.“

Svo gerðist það einn daginn, þegar Júlía Margrét var að klára heimspeki, íslenskukennarinn hennar úr MR kom í Þjóðleikhúsið hvar Júlía vann í miðasölunni.

„Ég hugsaði guð, kemur þessi kona sem finnst ég algjör slúbbert og hálfviti. Hún spurði hvað ég væri að gera? Ég sagðist vera að klára heimspeki og hún sagði þá: Vá, ég hélt alltaf að þú yrðir rithöfundur. Ég var svo „impóneruð“ yfir því að hún hefði séð eitthvað í mér, djammsleðanum sem ég var, að ég skráði mig í ritlist. Þetta hefði líklega alltaf farið svona að lokum, ég gat ekki flúið það.“

Hvar er þessi rauði dregill?

Júlía Margrét segist hafa sagt frá því áður en hún elskaði Playmo þegar hún var krakki.

„Og þegar ég komst í lyklaborð fór ég að nota það eins og dúkkurnar. Að búa til karaktera og sögur og láta þær lifna við með orðunum. Þannig að í grunninn er ég bara að leika mér.“

En, sko, ég hef ekki farið leynt með aðdáun mína á honum karli föður þínum honum Einari Kárasyni, mér finnst hann mesti sagnamaður íslenskra rithöfunda. Ertu ekki bara nepo-baby?

„Það er nefnilega málið sko, ég vildi að ég byggi við þessi fríðindi sem maður er sakaður um. Ég er alltaf að bíða eftir þessum rauða dregli, en ég gaf fyrstu skáldsöguna mína út sjálf því forlög vildu það ekki. Ég fékk neitun frá launasjóðinum í ár og hefur ekkert gengið að „casha“ út á pabba eins og sumir vilja meina að maður geri.“

Júlía Margrét hugsar sig um.

„En jú, þetta er sannarlega fjölskyldusport. Við Kamilla og pabbi auðvitað öll í sama ruglinu, sem getur verið mjög þægilegt. Ég og Kamilla (Einarsdóttir, systir Júlíu) vorum báðar með bækur 2018, 2021 og nú 2025 svo að við fjöllan erum bara öll í þessu sporti og það er mjög gott að hafa stuðning í þeim.“

Talið berst að ljósmyndara Vísis sem spurði hvað þetta væri eiginlega með þessa fjölskyldu?

„Hann var rosalega þægilegur! Ég á mjög erfitt með myndatökur en kunni vel að meta hvað hann gaf skýr fyrirmæli. Og var ofsalega næs við konu sem óttast myndavélar sem er alveg einhvern veginn í þversögn við athyglissýkina mína sem er mjög mikil.“

Feimin athyglissjúklingur

Athyglisvert. Heldurðu að það geti verið að athyglissýkin sé fyrst og síðast til að breiða yfir eða fela feimnina?

„Vá það er sko pæling! 

Sko ég elska allavega sviðsljós og er almennt séð á töluverðu blasti en get einmitt verið ógeðslega feimin. 

Ég gerði einleik upp úr Guð leitar að Salóme sem ég sýndi í Landnámssetrinu í Borgarnesi. Kjartan Ragnarsson leikstýrði mér og þetta var tveggja tíma drama. Bara ég ein á sviðinu. Mér fannst það ekkert erfitt. Ég naut mín bara ótrúlega vel. Eða allt þangað til sýningin var búin og fólk kom til mín og vildi spjalla um hana við mig. Þá varð ég ógeðslega feimin og langaði að hverfa.“

Já, þetta er skrítið fyrirbæri. En aðeins að stöðu sagnaritunar. Halldór Armand til dæmis kvartar sáran undan því að bóksala dragist stöðugt saman. Er það ekki súrt?

„Ég var einmitt spurð að því um daginn hvort mér þætti ekki leiðinlegt að ungt fólk væri hætt að lesa, og það væri augljóslega markhópurinn minn. Svo kemur reyndar í ljós að sá hópur sem hefur kveikt mest á bókunum mínum hingað til eru miðaldra karlar!“

Jájá, ók.

„Ég vildi ekki nefna þig í þessu sambandi, en, ók.“

Nei, maður skilur fyrr en skellur í tönnum.

„En ég er kannski í einhverri afneitun, það fólk sem er ungt og ég umgengst mest eru systurdætur mínar. Sem ég er rosalega náin. Þær eru um 25 ára gamlar og þær og allar vinkonur þeirra fara aldrei neitt án þess að vera með bækur. Þær þræta um mismunandi túlkun þeirra grískum harmleikjum við vinkonur sínar og ég þarf bara að hörfa stundum því ég hef ekkert nógu gáfulegt til að segja. Ungt fólk í kringum mig les og les og ég bara hef ákveðið með sjálfri mér að þau séu öll svona. En svo er það þetta með sölu, úff ég veit ekki.“

Með ellefu krónur á tímann

Júlía Margrét reiknar í huganum.

„Mér reiknaðist til með Guð leitar að Salóme, til dæmis, þá hafi ég verið með svona 11 krónur á tímann fyrir að skrifa hana. Það er ef ég fengi mér ekki kaffibolla þann klukkutímann því þá var ég farin að borga með mér. En jú, með bóksöluna þá er það auðvitað leiðinlegt. En ég vil heldur að manneskja steli bókinni minni og lesi hana en kaupi hana og fletti henni aldrei. Bara að fólk lesi.“

Sko, ég hef ekki lagt það niður fyrir mig fræðilega, en það er eins og samfélagsmiðlar séu bókstaflega allt lifandi að drepa. Fólk fær sinn skammt með því að lesa misgáfulegt rugl á samfélagsmiðlum og dregst þar með inn í sýndarveruleika. Til að mynda þá telur það sig ekki þurfa fréttir, það fái þær á Facebook?

„Veistu, ég get alveg tekið undir þessar áhyggjur. Ég er alveg að detta í snemmmiðaldra sjálf, og er komin í alveg: Þegar ég var ung! En ég er svo ótrúlega þakklát fyrir að það voru til dæmis engir snjallsímar. Þegar ég gat ekki sofnað á kvöldin og leiddist var bara eitt að gera, skrifa játningar um sæta stráka og stelpur í dagbókina eða ná í Ævintýrabækur Enid Blyton í hilluna og lesa í hundraðasta sinn.“

Dúkkuverksmiðjan persónulegasta verkið

Júlía Margrét veltir þessu aðeins fyrir sér.

„Og í þessum nepo-baby-pælingum sem eru alltaf jafn skemmtilegar þá hef ég einmitt velt því fyrir mér hvað það hefur verið mótandi fyrir mig að það var lesið fyrir mig þegar ég var barn og ég las og las allar götur síðan. Mamma er bókasafnsfræðingur til dæmis og rosalega fróð um bókmenntir og þau foreldrar mínir lásu fyrir mig Lúlla og Einar Áskel og systur mínar líka. Þetta voru hetjurnar mínar. Annars væri ég pottþétt ekki að skrifa.“

Er þetta besta bókin þín?

„Búmm!“

Já, varaðu þig, því þetta er lúmsk spurning.

„Þessi spurning er svo skerí,“ hlær Júlía Margrét.

„Sko ég er roooosalega ánægð með Guð leitar að Salóme líka og setti mikinn metnað í hana. Ég ætlaði að reyna að slappa af með þessa, ganga ekki eins rosalega nærri mér og ekki líta svo á að ég myndi ekki hætta fyrr en hún yrði frábær. 

En svo einhversstaðar á leiðinni leiddist ég út í það aftur að leggja allt í sölurnar, sem ég endaði á að gera. 

Bókin er allavega persónulegust af þeim öllum og í mestu uppáhaldi. Ég er mjög stolt af henni, þori ekki að segja algjört já, en það gæti vel verið.“