Er veganismi á undan­haldi?

Fyrir stuttu birtist umfjöllun í Kastljósi sem hafði það að leiðarljósi að fara yfir stöðu veganisma á Íslandi í dag.

Umfjöllunin var að mestu leyti byggð á reynslusögu eins einstaklings, með innslagi frá aðila úr veitingageira sem leggur mesta áherslu á kjöt- og fiskmeti. Sá eini af þrem viðmælendum sem var vegan, var varaformaður Samtaka grænkera á Íslandi. Þrátt fyrir að vera heilbrigðisstarfsmaður með langa reynslu af veganisma voru svör hennar stytt til muna. Tilfinningin var sú að orð hennar hefðu verið valin til þess að passa við þá sögu sem hinir viðmælendur höfðu að segja.

Ef ætlunin var að raunverulega rannsaka stöðu veganisma á Íslandi í dag, hefði verið handhægt að ræða við þá aðila sem reka vegan fyrirtæki. Elín Kristín Guðmundsdóttir, konan á bak við íslenska vörumerkið Ella Stína, hefði verið frábær viðmælandi. Hún hóf framleiðslu á vegan matvælum árið 2021 og hefur síðan þá bætt við nýju vöruúrvali á hverju ári. Stofnendur og rekstraraðilar Plöntunnar hefðu einnig verið vel við hæfi. Nýlega bættu þau við sig annarri staðsetningu í Norræna húsinu, auk þess að halda áfram blómstrandi rekstri í miðbænum. Rekstraraðilar vegan ostagerðarinnar Livefood, sem einnig er í örum vexti, hefðu líka geta haft ýmislegt til málanna að leggja. Þá er vegan veitingastaðurinn Mama yfirleitt í topp fimm yfir bestu veitingastaðina í Reykjavík á Tripadvisor. Þessir aðilar kannast ekki við samdrátt. Og þar sem minnst var á lokun Vegan búðarinnar, stærstu vegan búð Evrópu, hefði undirrituðum þótt sjálfsagt að þeirra upplifun væri tekin inn í reikninginn, en eftir að þættinum lauk lét fyrrum eigandi í sér heyra og undirstrikaði að samdráttur olli ekki lokun.

Þess má til gamans geta að 31. ágúst síðastliðinn stóðu Samtök grænkera á Íslandi fyrir vegan hátíð í miðbæ Hafnarfjarðar, níunda árið í röð. Líkt og fram kom í fréttatíma RÚV það kvöldið, var hátíðin vel sótt. Vegan matur og vegan vörur ruku út, og í sumum tilfellum þurftu aðilar að loka fyrir sölu snemma vegna þess að allt hafði selst upp.

Það var þó ekki lélegt val á viðmælendum sem truflaði undirritaðar mest við umfjöllun Kastljóss, heldur var það vanþekkingin sem hún einkenndist af.

Veganismi er siðferðisleg afstaða sem leiðir af sér lífstíl þar sem plöntumiðað mataræði (e. plant based diet) er ekki það eina sem aðskilur grænkera frá öðrum.

Veganismi snýst um skaðaminnkandi hegðun, þá sérstaklega í garð annarra lífvera. Á meðan að vísindin sýna fram á að dýr vilja almennt ekki lifa í þjáningu og/eða deyja um aldur fram í svívirðilegum aðstæðum, er veganismi leið til að takmarka þátttöku í þessum þjáningum. Hann snýst ekki um fullkomnun heldur þá hugmyndafræði að dýr eru lifandi verur sem upplifa tilfinningar, skilja aðstæður og eiga rétt á lifa án ánauðar, rétt eins og mannveran.

Fyrir þann sem hefur ekki kynnt sér undirstöðu veganisma er auðvelt að falla í þá gryfju að halda að hver sá sem borðar ekki dýraafurðir sé vegan. Í þeim flokki má finna fólk sem t.d. prófar mataræðið vegna heilsunnar, umhverfissjónarmiða eða í forvitni. Það fólk er jafn líklegt til að prófa önnur mataræði og jafnvel fylgja tískustraumum í þeim efnum. Mörg þekkja eflaust einhvern sem var á plöntumiðuðu mataræði en er í dag á ketó til dæmis.

Að einhverju leyti hefur dregist saman í vegan vöruúrvali í matvöruverslunum og á veitingastöðum hér á landi, eftir því sem tískustraumar í mataræði breytast. Á sama tíma hafa aldrei verið til fleiri kaffihús og veitingastaðir sem bjóða einungis, eða að mestu leyti, upp á vegan rétti. Slíkir staðir hafa því ef til vill dregið til sín viðskiptavini frá stöðum sem leggja minni metnað í slíka rétti, en halda verðlagi á þeim mjög háu. Einnig hafa margir grænkerar bent á að þeir hafa lítinn áhuga á að sækja staði sem markaðssetja sig sérstaklega fyrir kjötætur, t.d. með vali á nafni.

Kjarni vegan hugmyndafræði er velferð og frelsi dýra. Daglega upplifa þau gríðarlega þjáningu í verksmiðjubúskap. Það er ekki eðlilegt að skyni borin vera dragi aldrei andann utandyra, sjái aldrei sólina, fái aldrei hvíld eða finni fyrir hlýju móður sinnar og blíðri snertingu. Svo ekki sé talað um ofbeldið af höndum manna sem þrífst á bak við luktar dyr. Barsmíðum og aðrar eins pyntingaum hefur ótal sinnum verið náð á mynd.

Það er vel hægt að lifa lífi þar sem þessi þjáning er ekki hluti af hverri máltíð. Við sem samfélag kennum börnunum okkar að vera góð við dýrin og vernda þau sem ekki geta varið sig sjálf.

Í stað umfjöllunar um það hvort veganismi sé á undanhaldi eða ekki, gætum við spurt hvort ekki sé tímabært að fjalla um „hvers vegna er grimmd mannfólks ekki á undanhaldi?“.

Höfundar eru meðlimir Samtaka grænkera á Íslandi

Aldís Amah Hamilton

Kristín Helga Sigurðardóttir

Adelina Antal

Hanna Halldórsdóttir

Sigrún Elfa Kristinsdóttir

Lowana Veal