Fordæmisgefandi fyrir Ís­land hvernig haldið verði á málum Úkraínu

Þú varst að koma af fundi með fulltrúum viljugra þjóða, hvað var rætt á fundinum og hvernig var hljóðið í fulltrúunum?

„Það var ágætis hljóð í fulltrúunum. Það er verið að taka stöðuna eftir þennan sameiginlega fund Evrópuríkja í gær og forsvarsmanna NATO með Bandaríkjaforseta og Selenskí Úkraínuforseta. Það er jákvæður tónn í fólki þó fólk sé raunsætt og átti sig á því að það sé að eiga við mjög flóknar aðstæður, eiga við einstakling í Rússlandi sem fólk upplifir að sé ekki treystandi,“ sagði Kristrún Frostadóttir, forsætisráðherra Íslands.

„En ég myndi segja að það sem var gott sem kom út úr fundinum er að það komu skýrar meldingar frá Bandaríkjaforseta að það væri vilji til að taka þátt í öryggisskuldbindingum. Á mannamáli þýðir það einfaldlega að allt sem er verið að gera núna snýr að því að koma á friði í Úkraínu. En það er rík saga af því að slíkur friður á þessu svæði hafi ekki haldist,“ sagði hún.

„Öryggisskuldbindingar þýða allt sem þessi lönd geta gert í sameiningu með Bandaríkjunum til að tryggja að þegar friður komist á sé næg fæling til að Pútín ráðist ekki inn í Úkraínu. Það skiptir máli að fá þessa skuldbindingu og vilja hjá Bandaríkjunum að taka þátt í því ferli.“

Ánægja með samskiptin

Það er ekki langt síðan kastaðist í kekki á síðasta fundi þeirra Trump og Selenskí. Slær við nýjan tón, er meiri von hjá leiðtogum núna en áður?

„Ég fylgdist með þessu í gær og við ræddum saman í morgun hvernig þeirra tilfinning var af fundinum og það sem fór á milli fólks milli funda. Fólk virðist almennt hafa verið ánægt með samskiptin,“ sagði Kristrún.

Fólk taki vendingum í samskiptum þjóðanna og það sé sérstaklega mikilvægt að Bandaríkin fullyrði að þau muni taka þátt í vinnu við að tryggja frið komist hann á.

„Síðan er auðvitað mikilvægt að það var ákveðið að halda bæði tvíhliða og þríhliða fund til þess að ræða um framtíð Úkraínu og það eru Úkraínumenn sem stjórna því,“ sagði Kristrún.

„Klárt brot á alþjóðalögum að það sé hægt að nýta styrk sinn“

Miðað við það sem hefur verið rætt virðist stefnan að friði felast í því að Úkraína láti eftir töluvert af landsvæði, gangi ekki í NATO og öryggisráðstöfun hjá Bandaríkjamönnum. Er þessi friður of dýru verði keyptur? Hvernig blasir það við þér?

„Það liggur fyrir að aðkoma þessara Evrópulanda, Breta og Kanadamanna og fleiri þjóða sem eru í bandalagi viljugra þjóða er fyrst og fremst að styðja við Úkraínu á forsendu Úkraínumanna. Það er Úkraínumanna að taka ákvörðun um hvernig þau vilja koma út úr slíkum friðarviðræðum,“ sagði Kristrún.

„Við höfum hins vegar verið alveg skýr á því að það er klárt brot á alþjóðalögum að það sé hægt að nýta styrk sinn, herstyrk sinn eða afl að öðru leyti, til þess að breyta landamærum. Þarna komum við að því sem skiptir okkur Íslendinga máli. Við erum lítil þjóð, við erum herlaus. Þau fordæmi sem gætu skapast ef illa er haldið á slíkum viðræðum gætu verið hættuleg fyrir fleiri þjóðir.

„Þess vegna erum við að taka þátt í þessum samræðum en auðvitað er þetta bandalag fyrst og fremst að styðja við Selenskí en síðan líka að veita þessar tryggingar sem við munum taka þátt í með þeim hætti sem hentar okkur því við höfum góða sögu að segja í þeim málefnum,“ sagði hún.

Megi ekki skapast fordæmi fyrir beitingu styrks

Eru það að einhverju leyti vonbrigði að Bandaríkin setji fótinn niður með þessum hætti varðandi Atlantshafsbandalagið og það séu ekki umræður um vopnahlé meðan á mögulegum friðarviðræðum stendur. 

„Umræður um vopnahlé eru enn til staðar. Það hefur færst svolítið fókus yfir á að tala um frið strax en við skulum spyrja að leikslokum þegar að því kemur. En okkar hlutverk í þessu bandalagi er mjög skýrt, þetta eru okkar hagsmunir líka, að það skapist ekki fordæmi fyrir því í nútímasögu að það sé hægt að breyta landamærum með styrk.

„En ég vil líka draga fram í dagsljósið sem hefur svolítið gleymst að þetta er líka djúp mannúðarkrísa. Það eru um 20 þúsund úkraínsk börn sem er búið að ræna, flytja yfir til Rússlands og þvinga yfir í ættleiðingu. Þetta er mál sem Ísland og Íslendingar allir eiga að láta sig varða vegna þess að þetta er mannúðarkrísa sem við getum ekki liðið.

„Þannig það eru mörg fordæmi sem geta skapast ef við náum ekki að stöðva þetta ástand.“

Raunsæ um framhaldið

Er vopnahlé mikilvægt í núverandi ástandi, munu leiðtogar Evrópu einhvern veginn beita sér fyrir því? Hvernig eru næstu skref?

„Það hefur verið sameiginlegur vilji til að knýja fram vopnahlé, það sé stopp á þessum átökum og þau stöðvuð vegna þess að það er erfitt að standa í friðarviðræðum á meðan slík átök eru til staðar,“ segir Kristrún.

„En eins og ég segi, lykilatriðið er þetta: það er kominn skýr vilji bæði frá bandalagi viljugra þjóða og Bandaríkjunum að vinna núna saman hratt á næstu dögum til að finna út leið til að tryggja langvarandi frið ef og þegar friður kemst á,“ segir hún. 

Það sé Úkraínumanna að semja um framhaldið.

Pútín hefur sagst reiðubúinn til að funda með Selenskí, er það mikilvægt skref í átt að friði?

„Auðvitað skiptir það máli að Úkraínumenn taki beint þátt í slíkum samtölum og það er það sem allir leggja áherslu á en svo verðum við bara að sjá hver þróunin verður,“ segir Kristrún.

Ertu vongóð um framhaldið?

„Ég er raunsæ. Ég held við gætum séð seinkun í viðbrögðum frá Rússlandsforseta, hann hefur oft leikið þann leik. En það er mikil alþjóðleg pressa núna. Það var haft orð á því á þessum fundi frá leiðtogum, sem hafa verið lengi í þessum bransa, að þau hafi sjaldan séð í nútímasögu jafnmikla samstöðu meðal þeirra þjóða sem þarna komu saman. Það skiptir máli,“ segir Kristrún að lokum.